Faydalı model sistemi, Türkiye’de buluşların korunmasına yönelik alternatif bir sınai mülkiyet hakkı olarak 1995 yılında yürürlüğe giren 551 sayılı KHK ile uygulanmaya başlamıştır. Günümüzde ise bu sistem, 2017 yılında yürürlüğe giren 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu (SMK) ile düzenlenmekte ve Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından yürütülmektedir. Sistem, patent korumasına göre daha hızlı, daha az maliyetli ve daha sade bir prosedür sunarak özellikle küçük ve orta ölçekli işletmelerin teknik buluşlarını koruma altına almalarını teşvik etmektedir.
Faydalı Model Tescili Kriterleri
6769 sayılı Kanun’un 142. maddesine göre, bir buluşun faydalı modelle korunabilmesi için “yeni” ve “sanayiye uygulanabilir” olması gerekir. Faydalı model başvurularında, patentte aranan “buluş basamağı” kriteri aranmaz. Bu yönüyle, teknik alanlardaki daha küçük ölçekli iyileştirmeler de faydalı model ile korunabilir hale gelir.
Ancak, her buluş faydalı modelle korunamaz. Kanun’un 142(2). maddesi gereğince şu nitelikteki buluşlara faydalı model verilmez:
-
Usuller ve usullerle ilgili ürünler,
-
Kimyasal maddeler veya bunlara ilişkin usuller,
-
Biyoteknolojik buluşlar,
-
İlaçlar,
-
Bitki çeşitleri ve hayvan ırkları.
Yalnızca ürün bazlı teknik çözümler faydalı model korumasına konu olabilir.
Bu kapsamda yöntem öneren bilgisayar programları da faydalı model korumasına uygun değildir. Öte yandan yeni olan teknik özelliği bir yazılıma dayansa da bir cihaz için talep edilen faydalı model tescil talepleri yeni ise tescil ile ödüllendirilebilir.
Faydalı Modelin Koruma Süresi ve Yıllık Ücretler
Faydalı model belgesi, başvuru tarihinden itibaren 10 yıl süreyle koruma sağlar. Bu süre uzatılamaz. Korumanın devamı için her yıl düzenli olarak yıllık ücretlerin ödenmesi gereklidir. Yıllık harç ödemeleri ikinci yılın sonunda üçüncü yıl başlamadan başlar. Ödeme vadeleri başvuru tarihi esas alınarak hesaplanır. İlk yıllarda daha düşük olan bu ücretler, ilerleyen yıllarda artmaktadır. Ödeme süresi, her yılın başvuru tarihine tekabül eden tarihe kadar olup, gecikme halinde ek ücretle birlikte 6 aylık bir uzatma süresi öngörülür.
Yıllık harçlar peşin olarak ödenmez. Tescil sahibi bir seferde sonraki yılların yıllık harçlarını ödeyemez. Her yılın yıllık harcı yalnızca o yılın ilk gününden itibaren ödenir. Bu sebeple özellikle yılın ilk aylarında başvuru yapmış olan faydalı model sahipleri zaman geçirmeden yıllık harcı yatırmalıdır.
Yıllık ücretlerin ödenmemesi durumunda belge hakkı hükümsüz hale gelir ve kamuya mal olur.
Mahkemeler Nezdinde Faydalı Modelin Hukuki Niteliği
Faydalı model belgesi, sınai mülkiyet hakkı niteliğindedir ve sahibine 10 yıl süren tekel hakkı sağlar. Patent ile aynı şekilde, üçüncü kişiler tarafından izinsiz olarak buluşun üretilmesi, satılması, ithal edilmesi veya kullanılması faydalı model hakkına tecavüz niteliğindedir. Bu nedenle, faydalı model sahibinin dava açma hakkı vardır.
Faydalı Modelin Patente Dönüştürülmesi
6769 sayılı Kanun’un 144. maddesi uyarınca, henüz tescil edilmemiş bir faydalı model başvurusu, başvuru sahibi tarafından patent başvurusuna dönüştürülebilir. Bu işlem, ilk başvuru tarihi korunarak gerçekleştirilir. Ancak bu durumda, başvuru patent prosedürüne tabi hale gelir ve araştırma/inceleme süreçleri uygulanır.
Aynı şekilde, patent başvurusu da belge düzenlenme kararı verilmeden önce faydalı modele dönüştürülebilir. Bu dönüşüm, başvuru sahibine süreci sadeleştirme ve daha kısa sürede hak elde etme imkânı sağlar. Dönüştürme talebi, Türk Patent ve Marka Kurumu’na yazılı olarak sunulur.
Pratik bir öneri olarak patent tescili başvurusunun tüm aşamalarını tamamlayıp tescil elde edemeyen başvuru sahipleri bu noktada başvuruyu faydalı modele dönüştürerek şansını tekrar deneyebilir. Tabii ki bu dönüşüm için buluşun faydalı model tescil kriterlerine uymalıdır.
Bu çift yönlü dönüşüm olanağı, başvuru sahiplerinin stratejik olarak en uygun koruma yolunu seçmelerine yardımcı olur.
Faydalı model sistemi, Türkiye’de teknik yeniliklerin hızlı ve maliyet etkin biçimde korunmasını sağlayan önemli bir araçtır. Patent sistemine kıyasla daha esnek bir yapıya sahip olması, özellikle ticarileşmeye yakın buluşlar için avantaj sunmaktadır.
